του Κώστα Μπογδανίδη

Για την Ελλάδα ήταν κρίσιμα τα «Νοεμβριανά». Η σύγκρουση των επιστράτων των Αθηνών με συμμαχικές δυνάμεις στην Αθήνα το έτος 1916. Μια Ελλάδα διχασμένη ανάμεσα στο κράτος των Αθηνών με επικεφαλής τον Βασιλέα Κωνσταντίνο και στο κράτος της Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη με επικεφαλής τον Ελ. Βενιζέλο. Η πολιτική του Βενιζέλου ήταν η Ελλάδα να συμπαραταχθεί με τους συμμάχους στον πόλεμο (ΑΝΤ-ΑΝΤ) εναντίον των λεγόμενων κεντρικών δυνάμεων. Αντιθέτως, η πολιτική του Κων/νου ουδετερότητας, που ουσιαστικά ευνοούσε τις κεντρικές δυνάμεις. Την Γερμανία και στην Αυστροουγγαρία.
Οι πιέσεις των κεντρικών δυνάμεων όσο και της ΑΝΤΑΝΤ ήταν αφόρητες στην Ελλάδα για να μπει στον πόλεμο. Ο Κωνσταντίνος αναγκάστηκε να έρθει σε συμφωνία με τους συμμάχους και να παραδώσει μέρος του οπλισμού του λεγομένου κράτους των Αθηνών. Ακολούθησε απρόκλητη επέμβαση των συμμάχων που μετά την απόσυρσή τους έδωσαν τη θέση τους στην αναρχία... Οι υποστηρικτές του βασιλιά εξαπολύουν άγριες επιθέσεις κατά «βενιζελικών» στόχων. Λεηλατούν σπίτια και καταστήματα, κακοποιούν πολίτες και επώνυμους υποστηρικτές του Βενιζέλου, καταστρέφουν εγκαταστάσεις εφημερίδων. «Τακτοποιούμε τα του οίκου μας» φέρεται να δήλωσε ο πρωθυπουργός Σπυρίδων Λάμπρου.
Ως απάντηση, η «Τριανδρία» και η προσωρινή κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης θα κηρύξουν, με ειδικό διάγγελμα στις 25 Νοεμβρίου, έκπτωτο το Βασιλιά Κωνσταντίνο. Παράλληλα, οι δυνάμεις της Αντάντ θα επιβάλουν γενικό αποκλεισμό για τις «αθλιότητες του καθεστώτος των Αθηνών», επιτείνοντας την ήδη κακή κατάσταση της αγοράς και φανατίζοντας ακόμη περισσότερο τον πληθυσμό, που αδυνατεί να εξασφαλίσει πλέον τα τρόφιμα της ημέρας.

Το “Ανάθεμα”

Κι αργότερα στις 12 Δεκεμβρίου 1916 ο διχασμός έφτασε στην κορύφωσή του.  Μέσα στο κλίμα αυτό, διοργανώνεται ογκώδης αντιβενιζελική πορεία με επικεφαλής την Ιερά Σύνοδο, που κατευθύνεται στο Πεδίο του Άρεως για να αναθεματίσει τον «σατανά» της πολιτικής ζωής του τόπου Ελευθέριο Βενιζέλο.
 Πρόκειται για μια από τις «μαύρες σελίδες» στην ιστορία της Εκκλησίας μας, ανήκει αναμφισβήτητα το περιβόητο "ανάθεμα" κατά του Βενιζέλου που οργανώθηκε στο κέντρο της Αθήνας ως συνέπεια των όσων συνέβησαν στα Νοεμβριανά.
Στο κλίμα αυτό, οργανώθηκε στην πρωτεύουσα μια ογκώδης αντιβενιζελική πορεία που, με την Ιερά Σύνοδο στην κορυφή της, κατευθύνεται στο Πεδίο του Άρεως για να αναθεματίσει τον Σατανά της πολιτικής ζωής του τόπου. Εκεί, ο καθένας ρίχνει μια πέτρα και επαναλαμβάνει την κατάρα του Αθηνών Θεόκλητου κατά του Βενιζέλου: "Κατά Ελευθερίου Βενιζέλου φυλακίσαντος αρχιερείς και επιβουλευθέντος την βασιλείαν και την πατρίδα ανάθεμα έστω". Στις γραμμές που ακολουθούν, η Πηνελόπη Δέλτα, οικογενειακή φίλη και συνεργάτρια του Βενιζέλου, θυμάται το "ανάθεμα" και το περιγράφει με αηδία:
Ο αξιοθρήνητος μητροπολίτης Αθηνών Θεόκλητος έκανε το περίφημο ανάθεμα, άντρες, γυναίκες, παιδιά, κυρίες και κύριοι του λεγομένου 'καλού κόσμου', πήγαν φορτωμένοι πέτρες μεγάλες και μικρές και τις έριξαν, μάζα άμορφη, στο Πεδίον του Άρεως, αναθεματίζοντας το “Σατανά”, το “Βελζεβούλ”, τον 'προδότη', που εκείνη την ώρα, με όλη τη δύναμη του δαιμόνιου μυαλού του, με όλη την ένταση της θελήσεώς του, μάζευε και οργάνωνε στρατό, για ν' απωθήσει τους Βουλγαρο-Τούρκο-Γερμανούς και να ελευθερώσει την Ανατολική Μακεδονία, που είχε δώσει ο Κωνσταντίνος και η κυβέρνησή του στους Βουλγάρους.
H Πηνελόπη Δέλτα περιγράφει εκείνες τις στιγμές:
“Η άμορφη αυτή, σιχαμένη μάζα από πέτρες όλων των μεγεθών και σχημάτων, άσπριζε εκεί, όλη μέρα, στα χώματα του Πεδίου του Άρεως. Τη νύχτα, πιστοί, θλιμμένοι πατριώτες, πήγαιναν κρυφά και στόλιζαν με λουλούδια της εποχής, τις άσχημες πέτρες. Το πρωί, οι Αρχές έβαζαν και μάζευαν βιαστικά τ' αφιερώματα αυτά των πιστών. [...]
Η μητέρα μου έφερε βαριά το ανάθεμα. Το θεωρούσε ασχημιά και ντροπή και, θεοσεβούμενη όπως ήταν, έτρεμε μην πάθει τίποτε ο Βενιζέλος, που τον αναθεμάτισε η εκκλησία.
Ένα από τα πρώτα βράδια που ήμαστε όλοι συναγμένοι στο πατρικό, έφερε την ομιλία αυτήν και παρακάλεσε το Βενιζέλο να προκαλέσει μια τελετή, όπου πάλι η εκκλησία να σηκώσει το ανάθεμα.
Ο Βενιζέλος άναψε.
-"Όχι, βέβαια, κυρία Μπενάκη, δε θα το κάνω αυτό ποτέ!", αναφώνησε. "Το ανάθεμα θα μείνει, και κάτω από το ανάθεμα θα νικήσομε, θα ελευθερώσομε τη Μακεδονία και θα τσακίσομε τους Βουλγάρους. Όχι μόνο δε θα ζητήσω να σηκωθεί το ανάθεμα, αλλά και θα μείνουν οι πέτρες εκεί που έπεσαν στοίβα, να ξέρει και να θυμάται ο κοσμάκης πως είμαι αναθεματισμένος, και όμως πως η νίκη θα είναι δική μας..."
Κάποιος είπε: "Δε θα μείνουν πολύ οι πέτρες! Ήδη μίκρανε η στοίβα, και κάθε νύχτα μικραίνει..."
Ο Βενιζέλος έβαλε τις φωνές.
-"Δεν εννοώ να γίνει αυτό!", αναφώνησε. "Δε θέλω να χαθεί η απόδειξη αυτή του αναθέματος! Θα βάλω φύλακες! Εννοώ να μείνουν οι πέτρες όπως είναι, να τις βλέπουν κάθε μέρα οι περαστικοί και να ξέρουν τι ανόητα, τι μάταια πράγματα που είναι οι κατάρες της εκκλησίας!"
-"Είναι όμως μια ασχημιά στο Πεδίο του Άρεως, κύριε Πρόεδρε", είπε ο πατέρας μου, που αν και παραιτημένος, δεν ξεχνούσε πως υπήρξε Δήμαρχος Αθηναίων.
-"Θα υποστούμε και την ασχημιά αυτή, κύριε Μπενάκη", αποκρίθηκε ο Βενιζέλος, "θα την υποστούμε για την ανατροφή του λαού, που πρέπει να μάθει την αξία της εκκλησιαστικής κατάρας όσο και της ευλογίας της, όταν γίνεται η εκκλησία όργανο πολιτικών παθών".

ΠΗΓΕΣ
-Ελληνική Ιστορία
-Εθνικός Διχασμός, Α.Κοτζιάς
-Ίδρυμα Βενιζέλου
-Αρχείο της Π. Σ. Δέλτα, Α΄, "Ελευθέριος Βενιζέλος", επιμέλεια Π. Α. Ζάννας
- Μιχαλη Ν. Κατσιγερα